Ben jij de eerste in de familie die zich bezighoudt met moestuinieren? De kans is groot dat ook je ouders en grootouders een moestuin hadden. Maar weet je wat zij vooral plantten? En welke werktuigen ze gebruikten? Aan mijn grootouders kan ik het niet meer vragen, maar eigenlijk weet ik ook heel weinig over mijn ouders en hun moestuin. Het is iets dat mensen gewoon doen of niet doen en minder over praten, toch?
Voor het Centrum van Agrarische Geschiedenis (CAG) is dit allemaal Vlaams erfgoed. Het centrum verzamelt daarom verhalen en tradities van moestuinen, buurttuinen, pluktuinen, volkstuinen. En nu maakten ze er zelfs een expo over.
De expo ‘De moes-tuin leeft’ start op 15 april in de Stroopfabriek in Borgloon en toont foto’s, verhalen, moestuinschriftjes, zaden, werktuigen… over Vlaamse moestuinen van nu en lang geleden. En wie goed kijkt, komt deze blogster en haar zonen tegen, ha!
De expo blijft tot 11 juni in Borgloon. Daarna reist het verder naar Ieper en Mechelen. Op de website van het project (www.moes-tuin.be) vind je nu al een digitale scheurkalender, audiofragmenten, beelden en teksten over dit thema. De data en locaties van de tentoonstelling vind je er ook op terug.
(En ja, op de foto hierboven staat een klein Bietje met haar vader in de moestuin)
De buren noemen hem weleens Spiderman. Voor zijn Instagramvolgers staat hij bekend als Wombat the cat, maar wij mogen Mike zeggen. Zowel in zijn buurt als online verbaast en inspireert Mike De Cloedt (49) uit Gent mensen met zijn bijzondere daktuin.
Voorbijgangers kijken vreemd op wanneer ze de bengelende komkommers aan de voorgevel ontdekken. Maar dan hebben ze de achterzijde en het huis van bovenaf nog niet gezien. Pompoenen, meloenen, tomaten, pepers, fruitbomen… Het groeit allemaal op het schuine dak van Mike. ‘’Ik laat de buurt graag meegenieten van mijn opbrengst,’’ zegt hij. Jaarlijks oogst hij ongeveer 500 kg groenten en fruit. En dat met een tuintje van 2,40 op 6 meter waarin nauwelijks zon komt en een schuin dak dat alleen te bereiken is via een dakraampje.
Hoog, hoger, hoogst
‘’Omdat mijn tuintje omsloten is door andere gebouwen, kon ik er nauwelijks iets kweken’’, zegt Mike. ‘’Ik besloot dan maar om in de hoogte te werken.’’ Hij bouwde met balken en maasroosters op 2,5 meter hoogte een extra verdieping waarop hij in groeizakken en minimoestuinbakken groenten en fruit teelt. Eronder plaatste hij enkele regentonnen van 750 liter waar het water uit de dakgoot naartoe loopt.
Op de muren rondom de tuin, op ongeveer 4 meter hoogte, bevestigde Mike met stevige moeren minimoestuinbakken. Daarin groeien zijn tomaten. ‘’Toch vond ik dat mijn tuintje nog te klein was’’, aldus Mike. Dus zocht hij het nog hogerop. In de dakgoten installeerde hij nog meer minimoestuinbakken waarvan hij de rand verhoogde met kunststof grasranden zodat er meer aarde in kon. Aan beide zijden van zijn puntdak, tot aan de nok, en rondom zijn twee schoorstenen bevestigde hij omheiningsdraad waaraan pompoenen, meloenen en komkommers zich kunnen hechten. Hiermee had hij plots 88 m2 extra kweekruimte.
De ingrepen tillen de tuin letterlijk en figuurlijk naar een hoger niveau. Om zijn planten water te geven, moet Mike de ladder op of door het dakraam kruipen. ‘’In de zomer haal ik het dakraam er zelfs helemaal uit’’, lacht hij. ‘’Zo kan ik er vlotter in en uit.’’ Van de lente tot laat in de zomer doet hij zijn bijnaam ‘Spiderman’ eer aan en is hij dagelijks wel een paar uur zoet met water geven en planten verzorgen tot op de nok van het dak.
Zaden uitwisselen
Ondertussen heeft hij de smaak helemaal te pakken. Op Instagram heeft hij als Wombat.the.cat al een grote schare volgers verzameld. ‘’De online community is geweldig’’, vertelt hij. ‘’Ik wissel zaden uit met mensen van over de hele wereld.’’
Hij ontdekte ook gelijkgezinde ‘chiliheads’ op Instagram. Met deze gepassioneerde chilikwekers wisselt hij ook graag zaden uit. Zelf teelt hij meer dan 100 variëteiten. ‘’In openlucht, ja. Op het dak is de temperatuur altijd wat hoger dan op de grond.’’
Nadeel van telen op het dak is vaak dat de grond sneller uitdroogt. Maar daar heeft Mike een paar oplossingen voor. Om waterverdamping tegen te gaan gebruikt hij hennepstrooisel als mulch. Doordat het strooisel spierwit is, warmt het de bodem niet mee op. Voor de pompoenen maakt hij graag gebruik van olla’s. Deze poreuze, terracotta kruiken graaf je in tussen de planten. Als de grond droog is, geeft de olla langzaam water af aan de grond eromheen. En in de minimoestuinbakken werkt hij met een reservoir dat via wieken water afgeeft aan de planten.
Ontdek nog meer foto’s op de Instagramaccount van Mike via @Wombat.the.cat.
Een aangepaste versie van dit stuk verscheen ook in het magazine Stadstuinieren, editie 2022-2.
Wereldwijd is bijna 19% van alle landoppervlak (op Antarctica na) blootgesteld aan kunstlicht. Uit een nieuwe Zwitserse studie blijkt dat de invloed van lampen zelfs overdag doorwerkt.
De Zwitserse wetenschappers onderzochten hoe kunstlicht het bestuivingsproces verstoord. Daarvoor plaatsten ze verlichtingspalen in zes graslanden in de Vooralpen. Die graslanden vergeleken ze met zes onverlichte graslanden in dezelfde regio. De onderzoekers gingen na welke insecten welke bloemen bezochten. Dat deden ze voor 21 plantensoorten en 3 bestuiversgroepen: vliegen, bijen en kevers.
De verschillen tussen de verlichte en onverlichte graslanden waren verrassend. In de verlichte graslanden kregen 3 plantensoorten, waaronder moerasspirea en echte valeriaan, opvallend minder bestuivers op bezoek. Wilde peen kreeg als enige plant net meer bezoekers. Bij andere planten veranderde de bestuiversgroep. In verlichte graslanden kreeg de bosooievaarsbek bijvoorbeeld minder vliegen over de vloer, maar meer kevers.
De redenen daarvoor zijn minder duidelijk. Eerder onderzoek toonde al aan dat sommige planten bij kunstlicht minder bloemhoofdjes of minder geuren produceren. Daardoor zijn de planten minder aanlokkelijk voor bestuivers. Dat bestuiving bij bepaalde plantensoorten anders kan verlopen, heeft gevolgen voor de zaadzetting.
Growing your own food is like printing your own money, zegt Ron Finley, zelfverklaard gangsta gardener in een TED talk die je zeker moet zien als je dat nog niet gedaan hebt. Hoewel ik grote fan ben van Finley en zijn project, ben ik het niet helemaal eens met zijn bekende quote. Je eigen voedsel kweken zou financieel kunnen opbrengen, maar dan moet je wel rekening houden met het volgende:
Koop zo min mogelijk zaaigoed, maar oogst zelf je zaden en ruil met andere tuiniers.
Maak zelf je potgrond met tuinaarde en eigen compost. Composteren in eigen tuin gaat je dus de aankoop van veel dure grondverbeteraars schelen.
Kies voor planten die ofwel duur zijn in de winkel (zowat alle bessen) of die je snel en compact kan telen (radijs, rucola) of die niet of amper te vinden zijn (komkommerkruid, Oost-Indische kers, bijzondere variëteiten van tomaten en courgettes)
En geef regenwater in plaats van kraanwater natuurlijk.
Als je tuiniert voor je portemonnee moet je dus geen aardappelen kweken in een zak potgrond uit de winkel en de plant vervolgens 7 maanden plaats laten innemen in je minituin. Maar omdat ik tuinier voor mijn plezier, ben ik heel blij met die 383 gram aardappelen die ik afgelopen herfst kon oogsten, ha!
In september maakte ik samen met Koen Wynants en Astrid Vingerhoets De Kiem, een krantje over samentuinen in district Antwerpen. Omdat we veel te veel tekst hadden, publiceer ik op mijn blog de gesneuvelde portretjes over enkele samentuinen. Vandaag: de Kloostertuin.
De Kloostertuin werd opgericht in 2019 toen woonzorgcentrum Hollebeek zijn tuin wilde openstellen voor de buurt om er een echte gemeenschapstuin van te maken. Hiervoor klopten ze aan bij Samenlevingsopbouw. Op die manier geeft men een semi-publieke ruimte terug aan de wijk.
Buurtbewoners geven de samentuin van het woonzorgcentrum mee vorm (c) Samenlevingsopbouw
Het Kiel is een drukbevolkte wijk met veel sociale woningen die het ontbreken aan een eigen stukje groen. Een open plek waar ontmoeting, tuinieren en tal van activiteiten mensen samenbrengt was dus meer dan welkom.
De link met het woonzorgcentrum blijft, want zelfs de minder mobiele bewoners maken gretig gebruik van de groene ruimte. Het regenwater van het dak leidt men terug naar de tuin door middel van een waterpunt.
De buurt werkt de samentuin uit en kijken samen hoe de Kloostertuin een echt buurtpark kan worden. De geoogste groenten zijn voor de tuinvrijwilligers, wat overblijft gebruikt men in workshops rond gezonde voeding in de buurtwerking.
Corona gooide natuurlijk wat roet in het eten, omdat samenkomen plots geen vanzelfsprekendheid meer was. Gelukkig kan dat weer. Vrijwilligers worden vooral aangetrokken door het buurtnetwerk en iedereen die van de tuin wil genieten, is welkom.
In september maakte ik samen met Koen Wynants en Astrid Vingerhoets De Kiem, een krantje over samentuinen in district Antwerpen. Omdat we veel te veel tekst hadden, publiceer ik op mijn blog de gesneuvelde portretjes over enkele samentuinen. Vandaag: Lekkeroever.
Lekkeroever is niet echt een samentuin – eerder een samenbos (in wording) waar meerjarige planten uit het voedselbos een plek krijgen. Plukgeluk, een vzw uit Vremde, vormt de 8000m² (!!) gazon tussen de woonblokken van het Europapark op Linkeroever stilletjes aan om tot een nectarwoud.
Samentuinders planten gewassen aan (c) Plukgeluk vzw
Samen met vrijwilligers planten ze gewassen volgens de principes van de permacultuur. De planten zijn zo veel mogelijk inheems omdat biodiversiteit op de eerste plaats komt.
Een echte ‘oogst’ zoals in de typische moestuin heb je hier niet. Zo hebben ze onlangs 1200 appelbomen geënt om uit te delen onder Antwerpenaren. Ze willen vooral een educatieve tuin zijn waar kinderen ecosystemen leren observeren en eetbaar groen leren kennen.
De grond kregen ze voor minstens 5 jaar in concessie via Woonhaven en ligt deels bovenop een ondergrondse parking. Onlangs kregen ze ernaast nog een stuk grond onbeperkt in bruikleen van het Agentschap Wegen en Verkeer.
Omdat de poldergrond waarop men tuiniert goed water vasthoudt, moeten ze amper water geven. In uiterste nood gebruiken ze een kraantje van Woonhaven. Zodra de vergunning in orde is, leggen ze een vijver aan die als wateropslag werkt, maar ook voor drinken en koelte zorgt en dieren aantrekt als amfibieën en libellen.
Lekkeroever is altijd op zoek naar vrijwilligers, in het bijzonder (maar niet uitsluitend) naar mensen die overweg kunnen met een zeis, iets kennen van fruitbomen snoeien of herborist zijn.
Lekkeroever, Gloriantlaan 52, 2050 Antwerpen. F @plukgelukBE IG @plukgelukvzw E plukgelukvzw@gmail.com
In september maakte ik samen met Koen Wynants en Astrid Vingerhoets De Kiem, een krantje over samentuinen in district Antwerpen. Omdat we veel te veel tekst hadden, publiceer ik op mijn blog de gesneuvelde portretjes over enkele samentuinen. Vandaag: Damhof, de samentuin waar ik zelf als vrijwilliger actief ben.
Een jaar geleden bestond het terrein van deze samentuin nog uit asfalt. De eigenaar van de site, de projectontwikkelaar Triple Living, gaf Damhof de toestemming om 550m² steen uit te breken en er een samentuin te starten waar zowel in volle grond als in bakken getuinierd wordt.
In de bonentipi spelen de kinderen
Nu is er niet alleen een moestuin en serre, maar ook bloemenborders met vaste en eenjarige planten, een kippenhok en speelplekjes. Hoewel de tuin op privaat terrein ligt, is het altijd toegankelijk. Buurtbewoners komen er graag wandelen – met of zonder hond – en kinderen ravotten er in de bonentipi of rond het speelhuisje.
Op termijn zal de tuin publiek domein worden. Damhof heeft een contract met de ontwikkelaar om er te blijven tuinieren, ook wanneer de nieuwbouw er zal staan. Sowieso is er in de plannen voor de site ruimte voorzien voor een samentuin.
Afgelopen zomer koppelde Damhof een regenton aan het dak van het nabijgelegen pakhuis. Binnenkort wil men dit nog verder laten overlopen in een zelf gegraven opvangbekken en wadi, waarlangs planten groeien als watermunt en smeerwortel.
De vaste kern van ongeveer 10 vrijwilligers zorgt voor minstens 1 wekelijks tuiniermoment. De andere vrijwilligers – een 50-tal – wordt daarvan op de hoogte gebracht via sociale media, WhatsApp en e-mail. Ze werken ook samen met andere partners. Zo loopt er bijvoorbeeld een project met een buurtvereniging ‘Vogels op den Dam’ om de mussen terug te brengen naar de buurt.
Heb jij de Antwerpse samentuinkrant al gezien? Ik ben heel benieuwd wat je ervan vindt!
De papieren versie van De Kiem, zoals we de Antwerpse samentuinkrant noemden, kon je onder andere vinden op de netwerkdag voor Samentuinen gisteren. De digitale versie vind je hier.
Bij het opmaken kwam het nodige knip- en plakwerk aan te pas
Het was in ieder geval super leuk om te maken, al moest alles verschrikkelijk snel gaan, ha. Tussen de eerste en enige redactievergadering en het krantje klaar voor druk zat precies anderhalve week.
We verzamelden foto’s, contactgegevens van alle samentuinen in district Antwerpen, schreven artikels… Maar het leukste vond ik de workshop van Commons Lab waarin ik het materiaal mocht vormgeven tot een echte krant. Mét schaar en lijm. En ook nog veel kopspelden en garen.
Knutsel-Bie
En daar, in een kamertje van het prachtige museum Plantin-Moretus, ontdekte ik dat we veel te veel tekst en foto’s hadden verzameld voor de luttele 4 pagina’s die we mochten vullen. Dus de komende week deel ik graag nog een paar portretten van Antwerpse samentuinen die onder het motto kill your darlings de persen niet haalden.
Wie op zoek is naar een klimplant die niet alleen mooi is, maar ook werkt als een natuurlijke thermostaat kiest het best voor klimop. Uit onderzoek door de Royal Horticultural Society en de Universiteit van Reading blijkt namelijk dat klimop de meest effectieve plant is om gebouwen te koelen tijdens warme zomermaanden.
De onderzoekers bekeken de effecten van groene muren op de temperatuur en de relatieve luchtvochtigheid in gebouwen. De onderzochte muren waren begroeid met Hedera helix (kleinbladige klimop), Parthenocissus tricuspidata (wingerd) en Pileostegia viburnoides (bladhoudende klimhortensia).
Terwijl de wingerd en klimhortensia de temperatuur van de muur aan de buitenkant met minstens 1°C verlaagden, daalde de temperatuur door de klimop met 5,7°C. Aan de binnenkant zorgde de klimop zelfs voor een daling met 7,2°C. In een hittegolf kan dat het verschil zijn tussen je kapot zweten of het aangenaam warm hebben.
Ook in warmere wintermaanden presteerde Hedera helix het best: de relatieve luchtvochtigheid in het gebouw was 5,7% lager vergeleken met gebouwen waartegen geen klimop groeit. Dat betekent dat gebouwen in de winter minder vochtig zijn.
Heb jij klimop tegen je gevel groeien? Merk je zelf het koelende effect in de zomer?
Dit artikel is een herwerking van een artikel dat ik schreef voor het magazine Stadstuinieren (2021-01).
Tuin in de stad 